Czarnowiec – skąd wzięła się nazwa?

Odsluchaj artykuł

Czarnowiec – skąd wzięła się nazwa?

Chcielibyśmy krótko wytłumaczyć pochodzenie i znaczenie nazwy naszej wioski, czyli słowa “Czarnowiec”.
Często mówi się, iż nazwa każdej miejscowości skrywa w sobie wiele informacji dotyczących jej kultury i historii, początków pierwszych osadników oraz to, że stanowi część tożsamości jej mieszkańców.

Poszukując śladów zapisów historycznych o naszej wiosce w dostępnej literaturze możemy odnaleźć jedynie parę zdań w wydanej, w roku 2014 na zlecenie Urzędu Gminy w Rzekuniu “Monografii Gminy Rzekuń” autorstwa Jerzego Dziewirskiego.

W Czarnowcu mówimy, że “czarna owca” pochodzi z Czarnowca, a nazwa Czarnowiec od czarnej owcy. Na tę okoliczność powstała nawet w czerwcu 2021 r. biblioteczka przydrożna pod nazwą “CzarnaOwca”. Natomiast w listopadzie 2022 r. powstaje “Koło Gospodyń Wiejskich Czarna Owca w Czarnowcu”.
Tak mówimy, jednak w dostępnym tekście znanego regionalisty znajdziemy takie oto wpisy:

Czarnowiec
Czarnowiec jest wymieniony w akcie erekcyjnym parafii Rzekuń, a więc powstał przed rokiem1413. Dokładnie, kiedy powstał nie można określić z powodu braku dokumentu. Wchodził w skład dóbr Jana ze Strzegocina, właściciela Ław i Rzekunia. Następna wzmianka o Czarnowcu pochodzi z 1474 roku. Jest też wymieniony w aktach parafii Rzekuń w 1522 r.

Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od osobnika nazywanego Czarnym, być może pierwszego osadnika.

Jest także przypuszczenie, że nazwa wsi Czarnowo pochodzi od czarnej, bardzo urodzajnej ziemi i ma charakter topograficzny.

Spośród wszystkich wsi parafii Rzekuń, Czarnowiec w 1578 r. miał najwięcej zagospodarowanych włók ziemi. Było ich 13 i trzy ogrody, podczas gdy Rzekuń, siedziba parafii miała zagospodarowanych włók 10 i cztery ogrody. W 1581 roku właścicielami Czarnowca byli Narzymscy. Narzymscy pieczętowali się herbem Dołęga.

Oto jego opis: w polu błękitnym tarczy srebrna podkowa, na jej barku złoty krzyż kawalerski. Ze środka podkowy wychodzi srebrna strzała żeleźcem w dół. Herb koronowany złotą koroną i wysadzany szlachetnymi kamieniami. W klejnocie nad hełmem w koronie czarne skrzydło przeszyte srebrną strzałą skierowane w prawo.

Z herbem tym związana jest ciekawa legenda. „Gdy Bolesław Krzywousty z Prusakami wojował, rycerz Dołęga nazwany, herbu Pobóg, z boku z zasadzki wodza pruskiego wojska tak dobrze z kuszy uderzył, że z konia zwalił i z życia wyzuł: czym przestraszeni ludzie jego snadniej potem od polskiej szabli porażeni zostali. Za tę przysługę od króla (Bolesław Krzywousty był księciem-JD) do ojczystego herbu swego wziął strzałę w przydatku, a herb od imienia jego Dołęga nazwany”…


W XIV wieku wieś weszła w skład dóbr rodziny Pomianów-Ławskich.
W XIX wieku była to wieś i folwark, donacja, w powiecie ostrołęckim, gminie i parafii Rzekuń, 14 domów,
136 mieszkańców, 1435 mórg ziemi dworskiej i 28 włościańskiej.

Połowę obszaru dworskiego zajmują lasy

Parafia w Rzekuniu
Parafia w Rzekuniu została erygowana 3 lutego 1413.

Zachowała się jedynie kopia aktu erekcyjnego.
Do parafii należały następujące wsie: Rzekunie, Czarnowiec, Kaczyno, Dzbenino, Susko, Troszyno, Laskowiec, Borawe, Niedźwiedzie i Dąbek. Pierwotnym wezwaniem parafii była Najświętsza Maria Panna i Nawrócenie Św. Pawła Apostoła. Parafię uposażono z trzech włók ziemi w Rzekuniu. W 1477 Paweł z Ław i Grabowa ufundował w kościele altarię, czyli ołtarz pod wezwaniem NMP i św. Jana Apostoła i Ewangelisty.
W roku 1578 w skład parafii wchodziły wsie (pisownia oryginalna): Rzekuń, Lawy, Goworki, Cziarnowiecz, (Mierzeiewo) Drwencza, Dzbinino, Daniszewo, Liaskowiecz Wolia, Nowa Wieś, Kaczino Antiqua, Kaczino Tobolicze, Kaczino Wipichi, Susko Janochi, Zabielie...”

Co do pierwszej tezy, że nazwa osady Czarnowiec pochodzi od pierwszego na tych ziemiach osadnika czyli mieszkańca wsi można domniemać, że może to być prawdą.
Jednak drugie przypuszczenie o czarnych, żyznych/urodzajnych glebach/ziemi jest już raczej mocno przesadzone, bo tereny całej osady-wioski (później gromady) Czarnowiec-Włościański i Czarnowiec-Dwór rozpościerają się na bardzo słabych, piaszczystych glebach często oznaczonych tylko klasą V, VI lub VI z. Oznacza to, że przeważająca ilość włók ziemi przeznaczona była pod zalesienie, a wysiane przez rolnika żyto ledwie wznosiło się ponad piaszczyste pole.

źródło dla herbu Dołęga-Narzymskich: Autorstwa Bastian, CC BY 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14767792

Poniżej skan dokumentu ze strony www https://rcin.org.pl/ – Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych z siedzibą w Poznaniu.
Kartoteka wypisów źródłowych dotyczących osad na Mazowszu w okresie średniowiecza sporządzona przez Adama Wolffa i jego współpracowników, m.in. Annę Borkiewicz-Celińską oraz Kazimierza Pacuskiego.

Tytuł: Czarnowiec.
Files of Ostroleka district in the Middle Ages. Files of Historico-Geographical Dictionary of Masovia in the Middle Ages
Czarnowiec. Kartoteka powiatu ostrołęckiego w średniowieczu. Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu.
Twórca: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk

W poniższych skanach z publikacji, z 1997 roku odnajdujemy wykaz i pochodzenie nazwy Czarnowiec. Na dokumencie odnajdujemy daty i nazwy używane w poszczególnych okresach i tak:
1474 r. – Czarnowyecz,
1522 r. – Czarnowycz,
1578 r. – Cziarnowiecz,
1783 r. – Czarnowiec,
1827 r. – Czarnowiec,
1880 r. – Czarnowiec,
1980 r. – Czarnowiec.
Jest również wymienione pochodzenie słowa “Od nazwy osadnika Czarny”.

MK

1 komentarz do “Czarnowiec – skąd wzięła się nazwa?”

  1. Historykiem nie jestem, ale są informacje interesujące nawet mnie, a mianowicie… czasy od połowy XIV wieku…
    faktycznie na tym terenie ludność, szlachta i władcy mają własne problemy – władzę nad Mazowszem sprawuje książe Siemowit III i w 1352/1353 r. składa hołd lenny królowi polskiemu Kazimierzowi Wielkiemu uznając jego zwierzchnictwo nad Mazowszem. Co mu to daje? Zyskuje ochronę przed militarnym zagrożeniem ze strony Litwy i jednocześnie zabezpieczenie od północnej granicy przed najazdami coraz silniejszego Zakonu Krzyżackiego.
    Dwadzieścia lat później sąsiedzka Osada Targowa otrzymuje prawa miejskie i rozpoczyna się zasiedlanie pustek osadniczych po najazdach – przemiany administracyjne Siemowita III zwiększają obroty handlowe z Zakonem Krzyżackim i przyczyniają się do zmiany polityki migracyjnej, tj. następuje migracja ludności (chłopi) z obszarów niemieckojęzycznych na nasze tereny. Nowi Mieszkańcy na 20 lat otrzymali wolniznę z prawem do bogacenia się wg warunków w dokumencie lokacyjnym.
    1381 r. tereny dziedziczy starszy syn książę Janusz I, który ma trochę inny pomysł na dalszy etap zagospodarowania tych terenów – nazwijmy to umownie, że sprzedaje ziemię drobnemu rycerstwu mazowieckiemu, które szuka poprawy własnej sytuacji życiowej na naszych kolonizowanych terenach. I tak osadzeni na prawie rycerskim byli znaczącą siłą militarną do jakże skutecznej obrony własnych majątków i rodzin, a także podnieśli znaczenie gospodarcze naszej krainy. Natomiast osadzeni na prawie niemieckim najzwyczajniej płacili roczny czynsz bez służby rycerskiej, czyli dzisiejszy podatek.

    … i ot, taka refleksja mnie naszła, że czasowe powstanie naszej Wsi i naszej Parafii wpisuje się w okres reformy ówczesnych włodarzy.

    Historia to jednak potrafi zaskakiwać.

Możliwość komentowania została wyłączona.

Ułatwienia dostępności

Zaloguj się

Zarejestruj się

Reset hasła

Wpisz nazwę użytkownika lub adres e-mail, a otrzymasz e-mail z odnośnikiem do ustawienia nowego hasła.